ارتباط مالی زوجین بعد از طلاق با نظارت وکیل

طلاق یکی از موضوعات چهارگانه‌ای است که در حقوق خانواده بررسی می‌شود. دیگر بخش‌های حقوق خانواده شامل ازدواج، حضانت و نفقه است و البته طبیعتا اثرات مالی که از عقد ازدواج منتج می‌شود، مانند مهریه نیز در زمره حقوق خانواده قرار می‌گیرد.

به صورت کلی می‌دانیم که طلاق به عنوان حقی برای زن از سوی شوهر به موجب عقد ازدواج به رسمیت شناخته می‌شود، اما در این نوشته قصد داریم رابطه طلاق و مهریه را بررسی کنیم. به عبارت دیگر چنانچه زوجین بدون تعیین تکلیف نسبت به مهریه، طلاق خود را قطعی کرده باشند، سرنوشت مهریه چگونه خواهد بود؟

مهریه حق ثابت مالی برای زوجه

در خصوص مهریه باید بدانید که به محض انعقاد عقد ازدواج بین زوجین، مالکیت مهریه برای زوجه استقرار می‌یابد یا به عبارت دیگر به محض اینکه زوجین به واسطه عقد ازدواج رابطه زوجیت خود را برقرار کردند، مهریه برای زوجه خواهد بود که هرگاه بخواهد می‌تواند مطالبه نماید.

در نظر داشته باشیم که مهریه لزوما از نوع مال یا حق مالی است. یعنی باید چیزی باشد که اولا قابلیت داد و ستد و خرید و فروش در بازار را داشته باشد و ثانیا از مطلوبیت کافی برای معامله برخوردار باشد. حال این حق مالی یا مالی که به عنوان مهریه تعیین می‌شود، به محض اینکه عقد نکاح بین زوجین مستقر گردید، به مالکیت زوجه منتقل می‌گردد.

انتقال مالکیت مهریه به زوجه به این معناست که اولا مالک جدید هر زمانی که بخواهد می‌تواند درخواست کند که مهریه به تصرف وی داده شود، پس به محض وقوع عقد نکاح، زوجه می‌تواند مهریه خود را مطالبه نماید و زوج موظف است که از عهده پرداخت مهریه به وی برآید.

از سوی دیگر این اثر را به همراه دارد که جز با داشتن دلیل موجه و قانونی، نمی‌توان مالکیت زوجه را بر مهریه از بین برد. پس مالکیت زوجه بر مهریه مستقر خواهد بود و هرگاه که وی ترجیح دهد می‌تواند مهریه را به تصرف خود درآورد و تنها در برخی از فروض قانونی، همچون بخشیدن مهریه توسط زوجه یا برخی استثنائات دیگر است که مالکیت زوجه بر مهریه از بین خواهد رفت.

از آنچه که بیان شد به دست می‌آید که اصولا وقوع طلاق نیز بر مالکیت زوجه بر مهریه تاثیری نخواهد داشت. زیرا مهریه را موکول و مشروط نکرده‌ایم به اینکه عقد نکاح بین زوجین مستقر باشد، بلکه به محض ایجاد علقه زوجیت مهریه به مالکیت زوجه منتقل شده است و همواره نیز باقی خواهد ماند.

همچنین باید در نظر داشته باشیم که از علل قانونی که گفتیم می‌تواند مالکیت زوجه بر مهریه را متزلزل نماید، طلاق زوجین را شامل نمی‌شود، پس نباید تصور کنیم که با طلاق زوجین، مهریه دیگر حق زوجه نخواهد بود.

رابطه مهریه و طلاق زوجین

همانطور که اشاره شد مهریه به عنوان یک حق مالی ناشی از عقد نکاح است که به محض ایجاد رابطه زوجیت بین زوجین، به مالکیت زوجه در‌می‌آید.

از آن بابت از مهریه به عنوان حق مالی صحبت می‌کنیم که حق مطالبه زوجه را به رسمیت شناخته باشیم. به عبارت ساده‌تر به محض اینکه مهریه به تصرف زوجه داده شود، دیگر با یک حق مالی مواجه نیستیم بلکه مالی است که در مالکیت وی قرار گرفته شده است.

همچنین در نظر داشته باشیم که مهریه می‌تواند انواع مختلفی داشته باشد. برای مثال چنانچه یک مال مشخص، مثلا دو دانگ از شش دانگ یک آپارتمان را موضوع مهریه قرار داده باشیم، به محض آن که عقد ازدواج بین زوجین مستقر گردید، انتقال مالکیت نیز محقق شده است و زوجه مالک جدید دو دانگ از آن آپارتمان خواهد بود.

لیکن چنانچه مهریه مقرر شده یک مال مشخص نباشد، برای مثال ۱۰ سکه طلا باشد، از آنجا که سکه‌های طلای متعددی در عالم خارج وجود دارد و هنوز معلوم نیست که کدام سکه طلا در مالکیت زوجه قرار گیرد، به عنوان یک حق مالی شناخته می‌شود که پس از مطالبه زوجه، زوج باید از عهده تهیه و تسلیم سکه‌های طلا به زوجه برآید.

به عبارت دیگر در زمانی که مهریه از نوع مال مشخصی نیست، با اینکه مالکیت مهریه برای زوجه ایجاد شده است، اما با مطالبه زوجه است که مالکیت وی بر مهریه مستقر خواهد شد. و اتفاقا در این نوع از مهریه است که مطالبه پیش از طلاق و پس از طلاق ممکن است تفاوت‌هایی با هم داشته باشد.

حال باید اشاره کنیم که طلاق با اینکه یکی از روش‌هایی است که به رابطه زوجیت خاتمه می‌دهد اما خود هم انواع مختلفی دارد. انواع طلاق را می‌توان با توجه به اینکه کدام یک از طرفین درخواست طلاق داشته باشند و نیز اثراتی که پس از طلاق ایجاد خواهد شد، به انواع مختلفی تقسیم کرد.

انواع طلاق با توجه به اینکه کدام یک از زوجین درخواست داده باشند می‌توان به سه حالت طلاق توافقی، طلاق از زوجه و طلاق از طرف زوج تقسیم نمود.

همچنین طلاق می‌تواند به صورت بائن یا رجعی باشد که در طلاق رجعی زوج در مدت زمان عده طلاق، می‌تواند به صورت یکجانبه به زوجه رجوع نموده و با میل و اراده یک طرفه زوجه، رابطه زوجیت مجددا مستقر خواهد شد. حال آن که در طلاق بائن دیگر همچنین حقی برای زوج وجود ندارد و به محض اجرای صیغه طلاق، طلاق زوجین قطعی و استوار خواهد بود.

وضعیت مهریه‌ای که پس از طلاق مطالبه شود را با توجه به اینکه طلاق از طرف کدام یک از ایشان مطالبه شده باشد مرور خواهیم کرد.

مطالبه مهریه پس از طلاقی که از جانب زوج باشد

زوج مطابق با مواد قانون مدنی، می‌تواند هرگاه که بخواهد نسبت به طلاق همسر خود اقدام نماید و ممنوعیتی برای وی وجود ندارد. با این حال زوج موظف است که حقوق مالی زوجه را به رسمیت شناخته و وضعیت آن‌ها را تعیین تکلیف نماید.

پس حتی در فرضی که مهریه زوجه پیش از طلاق به وی تسلیم نشده باشد، در طلاقی که توسط زوج انجام می‌گیرد، زوجه این اختیار را دارد که دعوای مطالبه مهریه طرح نموده و پس از خاتمه رابطه زناشویی نیز نسبت به دریافت مهریه خود اقدام نماید.

به عبارت ساده‌تر امکان تنظیم شکایت مهریه بعد از طلاقی که توسط زوج واقع شده باشد نیز وجود خواهد داشت.

مطالبه مهریه پس از طلاقی که از جانب زوجه باشد

طلاقی که از طرف زوجه انجام می‌گیرد، یا به واسطه داشتن وکالت در طلاق و توکیل در وکالت است که در این صورت مانند زمانی است که طلاق توافقی انجام می‌گیرد و زوجه وکیل است و کلیه حقوق مالی در ضمن طلاق باید تعیین تکلیف گردد و اصولا محلی از طرح شکایت مهریه پس از طلاق باقی نخواهد ماند.

یا ممکن است که طلاق به واسطه بودن یکی از شرایط عسر و حرج واقع شده باشد. شرایط عسر و حرج که به مصادیقی گفته می‌شود که ادامه زندگی زناشویی را به لحاظ جسمی، یا روحی و روانی برای زوجه غیرممکن، خطرناک و یا بسیار دشوار کرده باشد، توسط دادگاه رسیدگی‌کننده احراز می‌شود و سپس حکم به طلاق زوجین صادر می‌شود.

در طلاقی که به واسطه عسر و حرج واقع شده باشد، هیچ خللی به حقوق مالی زوجه وارد نخواهد شد. لیکن چنانچه زوجه در زمان درخواست طلاق، درخواست مهریه خود را نیز ثبت نکرده باشد، ناگزیر است که پس از اجرایی شدن حکم طلاق و یا حتی به موازات پرونده طلاق، درخواست مهریه خود را ثبت و پیگیری نماید.

پس در طلاقی که از طرف زوجه و به واسطه عسر و حرج واقع می‌شود، حقوق مالی ناشی از ازدواج همچون مهریه همواره برای زوجه مستقر خواهد بود و حتی پس از اجرای صیغه طلاق نیز می‌تواند دعوای مهریه را طرح نموده و نسبت به مطالبه آن اقدام نماید.

آخرین وضعیتی که زوجه درخواست طلاق می‌نماید، به طلاق‌های خلع و مبارات شناخته می‌شود. یعنی وضعیتی که زوجه به واسطه کراهتی که از زوج دارد می‌پذیرد که بخشی از مهریه خود یا تمام مهریه خود و یا حتی بیش از مهریه خود را به زوج منتقل نماید و در مقابل طلاق خود را از زوج بگیرد.

در این وضعیت، چنانچه زوجه قصد داشته باشد نسبت به مهریه‌ای که بخشیده است طرح شکایت نموده و بخشش خود را پس بگیرد، تنها در مدت زمان عده این امکان را خواهد داشت. لیکن چنانچه میزان بخشش وی کمتر از مهریه مقرر باشد، می‌تواند پس از خاتمه رسیدگی طلاق نیز نسبت به میزان مازاد طرح شکایت نموده و از زوج مطالبه نماید.

مطالبه مهریه پس از طلاق توافقی

در طلاق توافقی که با توافق و میل و اختیار هر دو طرف یعنی زوج و زوجه انجام می‌گیرد، زوجین موظف هستند که کلیه حقوق و امتیازات و مسائلی که به رابطه ازدواج و طلاق ایشان مربوط است را تعیین تکلیف نمایند. این موضوعات عبارت است از حقوق مالی زوجه شامل مهریه، نفقه گذشته و اجرت المثل ایام تصرف و نیز موضوعات غیر مالی همچون حضانت اطفال.

به عبارت دیگر در طلاق توافقی، کلیه موضوعات مربوط به طلاق پیش از اجرایی شدن صیغه تعیین تکلیف خواهد شد و در نتیجه محلی برای طرح شکایت مهریه پس از اجرایی شدن طلاق باقی نخواهد ماند.