پرونده ژاپن در جام ملت‌های آسیا/ رویای بزرگی که با یک انیمیشن تلویزیونی شروع شد…

هجدهمین دوره جام ملتهای آسیا این روزها در کشور قطر در حال برگزاری است. مسابقاتی که قرار بود سال ۲۰۲۳ در چین برگزار شود و حالا در ژانویه ۲۰۲۴ با همان عنوان – مثل المپیک توکیو – در حال برگزاری و مثل همیشه مدعیان سنتی دارد اما میان کارشناسان در همه جای آسیا، یک اتفاق نظر هست که همه ژاپن را شانس اول قهرمانی و مدعی اصلی می دانند.

جایگاه ژاپن از کجا می‌آید؟

در لیست ۱۰ بازیکن ارزشمند جام ژاپن ۷ نماینده دارد. با داشتن بیشترین تعداد لژیونر در لیگ‌های معتبر اروپایی با تجربه‌ترین تیم را دارد و از نظر میانگین سنی هم در شرایط ایده آلی است. نماینده دایمی آسیا در جام جهانی ترکیب مناسبی از تجربه و جوانی را در اختیار دارد اما این همه اعتبار ژاپن نیست. تیمی که در فیفادی های اخیربه آلمان و ترکیه ۴ تا زده با کسب ۴ عنوان قهرمانی پرافتخارترین تیم آسیا در جام ملت‌هاست. رکوردی که سال‌های سال در اختیار کشور ما بود و ژاپنی‌ها در یک بازه زمانی ۱۹ ساله آن را از ما گرفتند. اما این تنها هنر مردان سرزمین آفتاب تابان نیست، آنها رکوردهای عجیب و غریب دیگری هم دارند که برای اطلاع از آنها کافی است در این گزارش همراه ما باشید؛

دیر آمد و زود قله‌نشین شد

ارزش کار ژاپن به عنوان آقای فوتبال آسیا بیشتر به این است که از عمر سرمایه‌گذاری این کشور در این رشته ورزشی خیلی نمی‌گذرد. در واقع ژاپن به نسبت سایر مدعیان قاره از همه دیرتر استارت زد و از همه زودتر به اوج و قله افتخار رسید. لیگ حرفه‌ای ژاپن از ابتدای دهه ۹۰ استارت خورد، در حالی که کشور خودمان از دهه ۷۰ میلادی لیگ داشت! حالا باشگاه‌های ژاپن پرافتخارترین باشگاه‌ها در لیگ قهرمانان قاره هستند و مدعیان همیشگی، ژاپنی‌ها در تمام رده‌ها و تمام جام ها مدعی هستند و خیلی طبیعی است که تیم ملی بزرگسالان آنها از حاصل این همه کار برنامه‌ریزی شده و طولانی مدت به بهترین شکل بهره‌مند شود. ژاپنی‌ها بعد از هر جام جهانی تغییر نسل می‌دهند و ضمن حفظ جایگاه خود در آسیا و فاصله با رقبا به سمت رسیدن به قافله جهانی حرکت می‌کنند.

کارتون فوتبالیست‌ها

همه دنیا ژاپنی‌ها را به عنوان مردمی برنامه‌ریز و با صبر زیاد می‌شناسند. کشوری که در جنگ جهانی دوم با بمب اتمی ویران شد و تا همین امروز هم تنها ملت دنیاست که طعم بمب اتمی را چشیده اما از خاکستر محض در کمتر از ۲۰ سال دنیا را با تکنولوژی خود تسخیر کرد. چنین کشوری بدون مطالعه وارد هیچ عرصه‌ای نمی‌شود. ژاپنی‌ها در دهه ۷۰ میلادی تصمیم به گسترش فوتبال و سرمایه‌گذاری در این رشته محبوب گرفتند و این کار را با ساخت یک کارتون مشهور آغاز کردند. کارتون فوتبالیست‌ها که در کشور خودمان هم طرفداران بیشماری دارد، اولین قدم ژاپنی‌ها برای بردن فوتبال به میان خانواده‌ها و جذب کودکان به این رشته ورزشی بود. جالب اینکه آن آمال و آرزوها در قصه یک انیمیشن تلویزیونی، کمتر از دو دهه بعد در دنیای واقعی جامه حقیقت پوشید و ستاره ژاپن در لیگ برزیل بازی کرد.

کینگ کازو یا کوه فوجی؟

نام کازویوشی میورا در ژاپن در حد امپراطور این کشور مشهور است! اصلا لقب کینگ به همین دلیل به او داده شده که نقشی بسیار فراتر از یک بازیکن در پیشرفت فوتبال ژاپن ایفا کرده است. کازو یووشی میورا اولین ستاره فوتبال ژاپن بود که به عنوان مرد سال فوتبال آسیا رسید. او ستاره تیمش در اولین قهرمانی جام ملت‌ها بود و مهم‌ترین رقیب این کشور در این تورنمنت با تک گل دقیقه ۸۸ کازو شکست خورد، تیم ملی کشور ما ایران! ستاره جام ملت‌های ۱۹۹۲ هنوز هم مشغول بازی در لیگ حرفه‌ای به عنوان یک فوتبالیست است! کازو در ۵۶ سالگی هنوز فوتبال بازی می‌کند و نام خود را در کتاب رکوردهای گینس ثبت کرده است. کازو برای فوتبال ژاپن جایگاه کوه فوجی یاما را دارد، کوهی که سمبل کشور ژاپن است.

یک پای خداحافظی با معلم اخلاق

ژاپنی‌ها بعد از این پروژه ۱۰ ساله برای نخستین بار در جام ملت‌های ۱۹۸۸ قطر وارد این تورنمنت شدند. بالاترین سطح فوتبال ملی در آسیا هدف اصلی ژاپنی‌ها بود و جالب اینکه از همان ابتدا رقابت با بزرگان را نشانه رفتند! در تاریخ فوتبال ایران ثبت شده که نخستین تیم ملی یک کشور که بعد از دوران دفاع مقدس به کشور ما آمد و برابر تیم ملی بازی کرد، ژاپن است. همان مسابقه معروف در ورزشگاه آزادی که ۲-۲ مساوی شد و تماشاگران با گلوله برف پرویز دهداری را بدرقه کردند، آن شب مردی که به معلم اخلاق مشهور بود به خانه‌اش رفت و دیگر هرگز به تیم ملی برنگشت.

۱۹۸۸- تنها حذف در اولین حضور

ژاپن در نخستین حضور در جام ملت‌های آسیا تجربه بازی با ایران را چشید. اولین میزبانی قطر در این تورنمنت در پاییز ۱۳۶۷ (۳۵ سال قبل) همزمان با نهمین دوره جام ملت‌های آسیا بود. ۱۰ تیم برتر در دو گروه پنج تیمی تقسیم و ژاپن در کنار کره جنوبی، ایران، قطر و امارات قرار گرفت. در آن تورنمنت ژاپن مقابل ما به تساوی بدون گل رسید و در نهایت بعد از کره جنوبی و ایران در رتبه سوم ایستاد و نتوانست از این گروه صعود کند. این اولین و آخرین باری بود که ژاپن در جام ملت‌های آسیا در همان دور گروهی حذف شد.

پایین‌تر از ایران، همیشه در جمع ۴ تیم

از آن دوره به بعد و تا امروز ژاپن در ۸ دور نهایی جام ملت‌های آسیا همواره از گروه خود صعود کرده و رکورد ۶ حضور در نیمه نهایی و جمع چهار تیم برتر را دارد که تنها از رکورد کشورمان با ۸ حضور پایین‌تر است. البته که ما ۵ دوره  بیشتر از ژاپن در جام ملت‌های آسیا حاضر بوده‌ایم. دو دوره دیگر هم ژاپن به جمع هشت تیم برتر رسیده و در یک چهارم نهایی حذف شده است.

۱۹۹۲- اولین میزبانی و نخستین جام

دهمین دوره جام ملت‌های آسیا ۱۹۹۲ به میزبانی ژاپن برگزار شد. ژاپنی‌ها بعد از تجربه اولین حضور، امتیاز میزبانی گرفتند و مثل خود ما در اولین میزبانی به جام قهرمانی هم دست پیدا کردند. تا آن روز کره جنوبی تنها تیم شرق آسیا بود که به عنوان قهرمانی جام ملت‌های آسیا رسیده بود و ژاپن، دومین تیم از این منطقه شد که تا امروز هم تنها همین دو کشور قهرمانی جام ملت‌ها را کسب کرده‌اند. در آن دوره ژاپن باز هم همگروه ما بود؛ در کنار امارات و کره شمالی و در دیدار سوم و آخر گروهی در هیروشیما با گل دقیقه ۸۸ کازو – که مشکوک به آفساید هم بود – پیروز شد و به نیمه نهایی رفت و از آنجا هم به فینال… در فینال، ژاپن عربستان را پیش رو داشت و با نتیجه یک بر صفر پیروز و به جام قهرمانی بوسه زد. هدایت ژاپن برای کسب اولین جام را «هانس اوفت» مربی هلندی بر عهده داشت و در آن روزها زیکو بزرگ هم در لیگ ژاپن بازی می‌کرد. ژاپن برای کسب اولین قهرمانی قاره دست به دامن بازیکنان برزیلی مثل راموس شد که تابعیت ژاپن را پذیرفتند اما حالا دیگر از نظر بضاعت انسانی نیازی به بازیکنان دو تابعیتی ندارد.

ژاپن اجازه نداد عربستان به ایران برسد!

این پیروزی ژاپن از یک نظر دیگر هم بسیار اهمیت داشت. بعد از تیم ملی کشورمان که ظرف ۸ سال در سه دوره متوالی جام ملت‌ها قهرمان شد، کشور عربستان تنها کشوری بود که شانس رسیدن به این رکورد را داشت. عربستان در دو جام ملت‌های ۱۹۸۴ و ۱۹۸۸ با عبور از تیم ملی ایران در نیمه نهایی، فینالیست شده و جام قهرمانی را برده بود. اگر در فینال ۱۹۹۲ ژاپن مانع نمی‌شد، عربستان با سومین قهرمانی متوالی به رکورد ایران می‌رسید. از این بابت ژاپن به فوتبال ما خدمت کرد و این رکورد هنوز در اختیار تیم ملی ایران است!

۱۹۹۶- تجربه بزرگ در مرحله حذفی

جام ملتهای ۱۹۹۶ امارات با حضور ۱۶ تیم برگزار می‌شد و ژاپن به عنوان مدافع عنوان قهرمانی با امیدهای بسیاری به این تورنمنت آمد اما در یک چهارم نهایی غافلگیر شد تا طعم شکست و حذف را هم در مسابقات حذفی چشیده باشد. آن شکست درس عبرت بزرگی برای چشم بادامی‌ها شد. آنها میزبانی جام جهانی ۲۰۰۲ را گرفته بودند و از بعد همین تورنمنت شروع به سرمایه‌گذاری برای این مسابقات کردند. بازیکنان بزرگ اما پا به سن گذاشته را کنار گذاشتند و برای رسیدن به اولین جام جهانی تاریخ خود از بعد همین شکست استارت زدند. جالب اینکه درست مثل جام ملت‌ها، ژاپن همان مسیر را در جام جهانی هم رفت! اولین حضور این کشور در جام جهانی در ۱۹۹۸ بود که در پلی آف سهمیه سوم قاره را از تیم ملی کشور ما گرفت. ژاپنی‌ها در دومین حضور خود در جام جهانی – مثل جام ملت‌های آسیا – میزبان بودند که البته اولین میزبانی آسیا در این تورنمنت و اولین میزبانی همزمان دو کشور در تاریخ جام جهانی هم بود.

۲۰۰۰- دبل جام با دبل عربستان!

جام ملت‌های ۲۰۰۰ در لبنان برگزار می‌شد. عربستان سعودی بعد از دو قهرمانی در دهه ۸۰ و شکست در فینال ۹۲ ، جام ملت‌های ۹۶ را در امارات برد تا به رکورد سه قهرمانی ایران برسد و با ۴ فینال متوالی، به عنوان مدعی اول به یک کشور عربی دیگر برای تکرار خاطره خوش آمد. ژاپن هم با نسلی جدید آمده بود تا ثابت کند قهرمانی ۱۹۹۲ یک جرقه نبوده و این کشور برای بزرگی برنامه دارد. تقدیر چنین بود که دو قدرت اصلی و مدعیان قهرمانی در یک گروه قرار گیرند و ژاپن در دور مقدماتی عربستان را ۴-۱ له کرد! عربستان ۴ سال قبل در امارات هم این تجربه را داشت. آنها در دور گروهی بازی اول را ۳-۰ به ما باختند اما در نیمه نهایی به لطف داوری ایران را حذف و به فینال رفته و قهرمان شدند. در لبنان هم عربستان بعد از آن شکست خرد کننده تا فینال بالا آمد و از آن طرف هم ژاپن خود را به فینال رساند تا دو کشور یک بار دیگر مقابل هم صف‌آرایی کنند. ژاپن با یک گل فینال را برد تا دومین جام قهرمانی در آسیا را به خانه ببرد.

۲۰۰۴- همسایه ایران وعربستان در صدر

جام ملت‌های ۲۰۰۴ در چین برگزار می‌شد. ژاپن با نسلی که حالا جام جهانی را هم دیده بود و بازیکنان زیادی در اروپا داشت، به عنوان مدافع قهرمانی به چین آمد و همانطور که پیش بینی می‌شد تا فینال بدون هیچ مشکلی بالا رفت. در فینال میزبان منتظر ژاپن بود؛ میزبانی که در بازی نیمه نهایی طی ۱۲۰ دقیقه به لطف داور از شکست مقابل تیم ۹ نفره ایران فرار کرده بود، آن هم در ضربات پنالتی و به کمک چیپ یحیی گل محمدی! چین در فینال هیچ حرفی مقابل ژاپن برای گفتن نداشت و ژاپنی‌ها با پیروزی ۳-۱ به طور همزمان به دو رکورد مختلف رسیدند. آنها با کسب سومین جام قهرمانی کنار ایران و عربستان به عنوان پرافتخارترین تیم قاره ایستادند و کنار کره جنوبی، ایران و عربستان تبدیل به تنها تیمی شدند که از عنوان قهرمانی خود با موفقیت دفاع کرده است.

جامداران قاره کهن

تا پیش از این دوره کره جنوبی در دو دوره اول جام ملت‌ها یعنی ۱۹۵۶ و ۱۹۶۰ قهرمان شده بود. بعد از قهرمانی رژیم اشغالگر در ۱۹۶۴ نوبت به آقایی ایران رسید تا در سه دوره متوالی ۱۹۶۸ – ۱۹۷۲ و ۱۹۷۶ قهرمان شود، تنها تیمی که سه دوره متوالی قهرمان شده و هنوز این رکورد برای ما دست نخورده باقی است. در ۱۹۸۰ کویت قهرمان شد. در ۱۹۸۴ و ۱۹۸۸ جام به عربستان رفت و در ۱۹۹۲ خود ژاپن قهرمان شد. بعد از قهرمانی دوباره عربستان در ۱۹۹۶ حالا ژاپن در دو دوره متوالی ۲۰۰۰ و ۲۰۰۴ نیز قهرمان شده بود… پس از این دوره هم عراق، ژاپن، استرالیا و قطر فاتح جام قهرمانی شدند تا عملا دیگرهیچ تیمی موفق به تکرار قهرمانی خود نشده باشد.

۲۰۰۷- جام شگفتی‌ها

جام ملتهای ۲۰۰۷ برای نخستین بار با میزبانی ۴ کشور در جنوب شرق آسیا برگزار شد. ایران بدون باخت در یک چهارم نهایی در ضیافت پنالتی‌ها کنار رفت اما شگفتی بزرگتر در نیمه نهایی رقم خورد. این بار ژاپن و عربستان در این مرحله به هم رسیدند و عربستان انتقام شکست‌های قبلی را از ژاپن گرفت و راهی فینال شد، اما آنجا دیگر توانی برای مقابله با عراق نداشت تا این کشور درگیر جنگ داخلی جام قهرمانی را بالای سر ببرد.

۲۰۱۱- رکوردشکنی و تاریخ‌سازی

جام ملت‌های ۲۰۱۱ برای دومین بار در قطر برگزار می‌شد. در این دوره هم ژاپن دوباره به فینال رسید و این بار یک رقیب جدید را پیش روی خود می‌دید، استرالیا که درخواست پیوستن به AFC داده و از جام ملت‌های ۲۰۰۷ وارد این تورنمنت شده بود. مردان سرزمین کانگروها با داشتن بازیکنان تراز اول در بهترین تیم‌های اروپایی در دومین تجربه خود تا فینال بالا آمدند اما در این مرحله حریف ژاپنی‌ها نشدند. این فینال در وقت قانونی بدون گل تمام شد اما در وقت اضافه ژاپن با یک گل به پیروزی رسید، درست مثل فینال جام جهانی سال قبل! این چهارمین و تا امروز آخرین قهرمانی ژاپن در جام ملت‌های آسیا بود وبه تنهایی در صدر پرافتخارترین تیم‌های قاره آسیا ایستاد.

صفر تا صد بی‌نظیر

ارزش کار ژاپن علاوه بر تعداد جام، در بازه زمانی کوتاه رسیدن به این افتخار بود. کشوری که هیچ در فوتبال نداشت ظرف یک دهه به قهرمانی رسید و طی کمتراز دودهه پرافتخارترین تیم قاره شد. ایران طی ۸ سال به قهرمانی در۳ دوره جام ملت‌ها رسید وتاسال‌ها پرافتخارترین تیم قاره بود. عربستان برای رسیدن به این رکورد ۱۲ سال زمان نیاز داشت و ژاپنی‌ها هم طی ۱۲ سال به ۳ جام رسیده بودند. حالا ژاپن طی ۱۹ سال اولین تیم با رکورد ۴ قهرمانی در جام ملت‌ها شده بود! یادآوری این مطلب که استارت لیگ حرفه‌ای ژاپن در چه زمانی بود و این کشور از کدام دوره وارد جام ملت‌ها شد، بر ارزش این رکورد می‌افزاید.

الگوی یک قاره

در هزاره سوم شرایط فوتبال با دوران گذشته تفاوت‌های بسیاری داشت. حالا دیگر در تمام دنیا روی فوتبال سرمایه‌گذاری شده و فاصله تیم‌ها و قاره‌ها با یکدیگر در زمین فوتبال روز به روز کمتر می‌شد. حالا دیگر در فوتبال آسیا هیچ تیمی از پیش بازنده نبود و در شروع یک تورنمنت همه جام قهرمانی را برای یک کشور کنار نمی‌گذاشتند! حالا دیگر جام ملت‌های آسیا با حضور ۱۶ کشور برگزار می‌شد و دیگر یک تورنمنت چهار جانبه نبود که تیمی بتواند با دو بازی و به لطف اتفاقات و حوادث میزبانی یادآوری جام را بالای سر ببرد. ژاپن دیگر یک جرقه نبود، دیگر یک نسل نبود، یک پروسه برنامه‌ریزی شده و کار بلند مدت بود که به بار می‌نشست. ژاپن الگویی شد برای خیلی از کشورهای آسیا که همین حالا هم در حال طی کردن همان مسیر هستند، مثل کشورهای عربی حوزه خلیج فارس…

۲۰۱۵- غافل‌گیری قهرمان

جام ملت‌های ۲۰۱۵ برای نخستین بار به قاره اقیانوسیه رفت. استرالیا در سومین حضور خود میزبان شد و به سنت سایر مدعیان جام را هم در خانه نگه داشت. در این دوره شانس بزرگی که استرالیا آورد حذف ایران و ژاپن در یک چهارم نهایی بود. ژاپن در یک چهارم مقابل امارات غافلگیر شد. تیمی که نه افتخاری درجام ملت‌ها داشت و نه در آن دوره نسلی که مدعی قهرمانی باشد! شاید ژاپن جریمه شد چون رقیب را دست کم گرفته بود، هرچه بود ژاپن برای دومین بار در یک چهارم نهایی کنار رفت و به جمع چهار تیم برتر نرسید. ایران هم در همین مرحله در آن بازی تاریخی مقابل عراق ۱۰ نفره شد تا در ضربات پنالتی حذف شود و استرالیا و کره جنوبی با خیال راحت به فینال بروند. استرالیا با پیروزی در فینال – در دیداری که قضاوتش بر عهده علیرضا فغانی بود – اولین قهرمانی جام ملت‌ها را جشن گرفت.

۲۰۱۹- خاطرات تلخ 

و بالاخره آخرین دوره جام ملت‌ها تا امروز که سال ۲۰۱۹ برای دومین بار در کشور امارات برگزار شد. برای اولین بار مرحله یک هشتم نهایی حذفی هم به تورنمنت اضافه و به جای آن بازی رده‌بندی از تقویم حذف شد تا تیم قهرمان مثل جام جهانی با ۷ مسابقه فاتح جام شود. ژاپن در نیمه نهایی مقابل تیم ملی کشورمان ازآن اشتباه عجیب وغریب ملی‌پوشان ما استفاده کرد. تیم ما تا قبل از آن دیدار در ۵ مسابقه گل نخورده بود و به بدترین شکل اولین گل تورنمنت را دریافت کرد تا شیرازه تیم کارلوس کی روش بپاشد و ژاپن با برتری ۳-۰ راهی فینال شود. ژاپن تا آن روز ۴ بار به فینال جام ملت‌های آسیا رسیده و رکورد صددرصد پیروزی داشت. تقدیر چنین بود که این رکورد هم از دست ژاپنی‌ها خارج شود. آنها برای اولین و تا امروز آخرین بار، در فینال شکست خوردند. مقابل قطر با نتیجه ۳-۱ تا این جام به خاطره تلخ مشترک با ما، برایشان تبدیل شود.

۲۰۲۳- مدعی اول

قطر میزبان هجدهمین دوره جام ملت‌های آسیاست و حالا به لطف جام قهرمانی دوره قبل در فهرست مدعیان، اما بعد از ژاپن، ایران، کره جنوبی، عربستان و استرالیا! در فهرست مدعیانی که تمام بنگاه‌های رسانه‌ای و تمام کارشناسان فوتبال قاره منتشر می‌کنند، ایران و ژاپن دو مدعی اصلی جام هستند. خوشبختانه قرعه کشی به گونه‌ای است که این دو کشور تا دیدار فینال به هم نمی‌رسند، البته اگر هر دو مطابق با پیش‌بینی‌ها نتیجه بگیرند. اگر پیش بینی‌های روی کاغذ درست از آب در بیاید – همانطور که در دور اول مسابقات اتفاق افتاد – از بین سه تیم عربستان، ژاپن و استرالیا یک تیم به فینال می‌رسد. این سوی جدول هم کشورمان ایستاده که درصورت عبوراز سد رقبا در فینال رویایی، فرصت انتقام خواهیم داشت.

مثلث رکوردداران

عربستان، ایران و ژاپن پرافتخارترین تیم های آسیا و مدعیان اصلی جام هستند. ایران با ۸ حضور در جمع چهار تیم برتر رکورددار است و ژاپن ۶ بار به این جمع رسیده اما یک رکورد دیگر هست که در اختیار عربستان است. عربستان تنها کشوری است که ۶ بار به فینال جام ملت‌های آسیا رسیده و تنها در نیمی از آنها موفق بوده است، سه عنوان قهرمانی و سه نایب قهرمانی برای مردان صحرا، پس از آنها ژاپن با حضور در ۵ فینال ایستاده که تنها یک فینال یعنی آخری را باخته‌ است. کشورمان هم اگرچه سه عنوان قهرمانی دارد اما تنها دو بار در فینال حاضر بوده و قهرمانی اول در ۱۹۶۸ درمسابقات دوره‌ای به دست آمد که فینال نداشت.